Deze brief is een warme oproep om te zorgen voor een meer inclusieve samenleving, waaraan iedereen zelfstandig kan deelnemen. Of u nu werkt bij de NMBS, de overheid, een bouwprofessional of architect bent of geen van deze, deze verandering kunnen we SAMEN bereiken om iedereen vooruit te brengen. Wij starten graag met een getuigenis van een betrokken persoon, gevolgd door een pleidooi waarin onze verontwaardiging uitgediept wordt.
“Je hebt geluk dat dat bestaat!” Twee leidinggevenden van de NMBS staan op het perron in Lichtervelde toe te kijken hoe ik de trein uitrij met mijn elektrische rolstoel. Dit gaat vlotjes, ik ben het dan ook gewoon. Reeds langer dan 25 jaar neem ik met een elektrische rolstoel de trein en al meer dan 25 jaar ben ik dankbaar dat ik in Vlaanderen woon, waar dat kan.
‘Die locomotief trekt ook niet meer op stoom’, denk ik bij mezelf, maar ik heb uit ervaring geleerd dat leidinggevenden - al dan niet bij de NMBS - zich wel vaker storen aan een assertief antwoord van personen die vooraleerst dankbaar mogen zijn dat “dat” bestaat. ‘Ja ze worden steeds beter!’, besluit ik te antwoorden met de glimlach. Het is de eerste keer niet meer dat leidinggevenden bij de NMBS persoonlijk komen evalueren waarom ik in godsnaam zo vaak een trein wens te nemen, en dan nog in de spitsuren ook.
Ik ben een vader van twee kinderen, kunstenaar, zanger, student, rolstoelhockeyspeler, activist, politiek geëngageerd, ervaringsdeskundige, vriend, vijand en ook gewoon een mens. Kan je je vandaag nog inbeelden hoe twee leidinggevenden van de NMBS staan toe te kijken of de vrouwen die afstappen wel voldoende zedig gekleed zijn? Zodoende dat deze suffragettes de dienstverlening niet in de war sturen, begrijpt u. Ik begrijp dat een rolstoel de trein op krijgen een veel pragmatischer probleem is en weinig van doen heeft met seksisme. Desalniettemin blijf ik als enige passagier, als enige student, door het openbaar vervoer aan evaluatie onderworpen. Zoals zij toen. Kwestie van die dienstverlening, ziet u.
Ableïsme is de discriminatie van personen met een handicap door het feit dat alles, maar dan ook alles, enkel bedacht is vanuit de noden van de normatief conforme persoon. Wijkt men van die norm enigszins af blijkt al snel dat men op een systematische vorm van historische uitsluiting stoot. Wetgevende kaders die gebaseerd zijn op die historische normatieve eis zijn weinig flexibel. Waar men racisme en seksisme zowel politiek als sociaal tracht uit te gommen, is een gelijkaardige sociale visie over de rol van handicap vandaag veel minder aan de orde. Integendeel, politieke besparingen viseren net die groep.
Politiek filosofe Hannah Arendt legt ons uit hoe toegang tot het sociale leven zich ook vertaalt in politiek engagement. De reden is evident: als je jezelf niet aan de beleidstafel vertegenwoordigt, kunnen anderen aan diezelfde tafel je stem niet horen, kan je jezelf niet verdedigen of verduidelijken. Zonder inspraak is er enkel beleid vanuit een stereotype. Personen met een handicap zijn te vaak enkel een belasting op het reguliere, men behandelt ons te vaak als ongewenste goederen. Onlangs was iemand in een rolstoel door twee studenten gewoon de trein uit gedragen in het vertrekstation. De trein zat vol. Ondanks zijn luid protest kreeg de actie geen tegenspraak. Deze visie op een mens is ook een probleem waar racisme en seksisme op stuiten. Het is evident dat ik als man niet weet welk type maandverband ik kopen moet voor mijn lichaamstype. Mijn lichaam heeft die aankoop nog nooit noodzakelijk gemaakt. Het is even evident dat mensen zonder handicap niet inzien wat ik vanuit die rolstoel kan en niet kan, wat ik bereik en waar ik faal, wat de problemen zijn en waar, ondanks deze, de noodzakelijke voordelen liggen. Ik merk enkel op dat personen met een handicap vandaag politiek erg ondervertegenwoordigd zijn in onze politieke structuur, zelfs al zijn er zoveel zitjes te verdelen. Velen spreken vaak over onze handicap, maar nauwelijks mét ons. Zijn wij dan enkel en alleen, terecht, dankbaar?
Door de reservatieplicht kan ik niet simpelweg een treintje later naar huis nemen. Vroeger kocht ik een ticket in het station, vandaag krijg ik ook nog de vraag of ik wel gereserveerd heb. Ik, de uitzondering, zou anders de normale mensen teveel in de weg rijden. Waar andere studenten zo snel mogelijk het station in en uit kunnen vluchten ben ik verplicht in regen en wind te staan wachten tot alle treinverkeer het station verlaten heeft, dan pas ben ik aan de beurt. Ooit zag ik mijn eigen trein vollopen en wegrijden, en ik mocht niet oversteken. “Ja sorry, dat is de procedure”. ‘Ik wil naar huis, ik kan toch over?’ “Nieuwe regels, voor de veiligheid. Sorry.” Ondanks de extra vereisten die men mij als persoon met handicap stelt om simpelweg het openbaar vervoer te gebruiken, is het niet dat deze maatschappelijke dwangneurose mijn vervoer ook garandeert.
De besparingen treffen personen met een handicap overal in dat sociale vangnet van ons. Het is gekmakend om te begrijpen hoeveel er bestaat, hoeveel papierwerk er verwerkt dient te worden, om dan te horen te krijgen dat men geen personeel genoeg heeft om te helpen. Zal ik dan maar mijn toekomst uitstellen tot de NMBS hun personeelsbeleid op orde heeft? Hoe kan het dat het vroeger vlot lukte en nu steeds maar moeilijker is geworden? Nochtans kan er zoveel, is zoveel al gerealiseerd. Zoveel gebouwen die nu correct worden ontworpen. En zovelen waar men enkel een poging doet. Ik wil binnen kunnen via de voordeur en buiten via de branddeur. Ik wil de bus en de trein nemen. Jij ook?
Maar ik blijf Vlaanderen echt dankbaar voor hun hulp. Ja, het ís effectief mogelijk om met een rolstoel de trein te nemen en te gaan studeren. Inspanningen zijn er, maar het lijkt perspectivistisch nagenoeg onmogelijk voor velen, niet enkel binnen het openbaar vervoer, om personen met een handicap ook sociaal te zien als de volwaardige persoon die ze zijn. Als mensen die net zo graag dansen, en vrijen, als jij dat doet. Mensen die willen werken, inkomen verwerven en teruggeven zoals enkel ik dat zal kunnen. Is dan eerst toestemming nodig om erbij te horen?
Media toont gelukkig veel meer personen met een handicap op tv, en veel personen met een handicap zoals ze zijn, maar soms accentueert men vooral hoe afhankelijk men is van de mensen rond hen. Echter, ook zonder handicap krijgen we elke dag hulp van anderen. Ondanks deze grote en kleine beperkingen tonen vele personen met een handicap dagelijks wat wij, samen, kunnen overwinnen. Het is enkel hoe je over winnen denkt. Zo kunnen ook personen met een handicap best vaak een gewone job aan, en niet enkel vrijwilligerswerk, mocht die job – voor iedereen – net wat flexibeler en/of persoonlijker georganiseerd kunnen worden. Uiteindelijk heeft iedereen ergens een beperking. Gun ons een leven op maat van het leven.
Alvorens ik kan bewijzen dat ik meer ben dan een derderangsburger moet ik wel eerst als meer dan een derderangsburger bekeken of behandeld worden. Het klopt niet dat men enerzijds investeert in personen (met een handicap), maar er anderzijds geen groei uit die investeringen verwacht. Anders zijn, in welke vorm dan ook, hoort in het straatbeeld. Sterker, het ís het straatbeeld. Want deze brief gaat niet over mij, het gaat over iedereen die een buggy vooruitduwt, of op krukken loopt, of ouder is geworden. Als jullie geloven in de mensenrechten, en in mij als mens, dan mag ik net zo vaak deelnemen aan het sociale leven als elke andere mens. Volwaardig deelnemen op een gelijkwaardige manier. Niet anders, niets speciaal, enkel hetzelfde. Ik mag die trein missen. Ik mag de bus nemen die ik wil. En ja, ik blijf treinreizen tijdens de spits. Sorry.
Marijn Depraetere
Wij, studenten van de opleiding Orthopedagogie aan de Karel de Grote Hogeschool Antwerpen, zijn gegrepen door dit en vele andere verhalen over de gevolgen van de ontoegankelijkheid van het openbaar vervoer, vooral bij de treinen, de stations en de perrons. Wie heeft er zelf nog nooit ervaren hoe moeilijk het soms is om in en uit de trein te gaan? Het is evident dat dit voor een persoon in een rolstoel veel moeilijker is. Daarbuiten botsen ze op bijkomende problemen zoals in het station geraken of op het juiste perron zien te komen. Trappen, defecte liften, … hebben als gevolg dat we deze mensen letterlijk en figuurlijk in de kou laten staan. Er wordt niet voldaan aan enkele mensenrechten zoals recht op vrijheid, toegankelijkheid, zelfstandig deel uitmaken van de maatschappij, persoonlijke mobiliteit, participatie, privacy, enz., waar ook personen in een rolstoel recht op hebben. Het zijn immers mensen zoals u en ik, maar dan in een rolstoel.
We spreken momenteel van een INTEGRALE samenleving. Als een persoon in een rolstoel de rit op tijd reserveert (24 uur of 3 uur op voorhand), kan er hulp geboden worden door het treinpersoneel bij o.a. het in- en uitstappen. Zonder personeel is er geen trein beschikbaar. Noodzakelijke oplossingen, zoals een mobiele oprijbrug, helpen mensen in een rolstoel om in en uit de trein te geraken. Toch zien we in de realiteit dat deze oplossingen niet werken. Missen we niet allemaal wel eens een trein? Voor mensen in een rolstoel is dit ondenkbaar, want hierdoor verloopt ook hun reservatie.
In onze samenleving is er sprake van ableïsme, ‘normaal zijn’ is de standaard. ‘Normaliteit’ wordt beslist door de meerderheid, met ongelijkheid tot gevolg. Hierdoor krijgen mensen met een beperking niet dezelfde kansen in de maatschappij. In verschillende structuren als organisaties, politiek, alsook in onze samenleving zien wij structurele uitsluiting van deze mensen.
De NMBS doet al enkele inspanningen en staat open voor samenwerkingen met organisaties zoals vzw Konekt om hun beleid te verbeteren. Als de NMBS vooruitkijkt, zien zij ook liefst een toekomst waarin álle passagiers zelfstandig kunnen reizen met de trein. Toch is een mentaliteitswijziging nodig bij alle leden van de NMBS. Zelfs op 3 januari 2020 lazen we nog dat door de afschaffing van de verzekering die NMBS-medewerkers toelaat om het stationsgebouw 50 meter te verlaten, zij reizigers met een beperking niet meer mogen begeleiden tot aan hun halte of perron. Dit neemt voor deze mensen hun recht op openbaar vervoer af.
Wij vragen aan architecten, bouwprofessionals, … om automatisch rekening te houden met de toegankelijkheid voor álle mensen m.b.v. Universal Design waarbij vanaf het begin van een ontwerp aandacht wordt besteed aan een zo divers mogelijke groep van gebruikers.
Wij doen een warme oproep naar een mentaliteitswijziging in de maatschappij en binnen alle aspecten van het leven, zodat ook personen met een beperking de kans en het recht tot zelfstandig- en onafhankelijkheid krijgen binnen een INCLUSIEVE samenleving. Stop met die vinger te wijzen naar bevoegde instanties zoals de NMBS en de overheid. Een deel van het probleem ligt ook bij ieder van ons. Spitsuren zijn en een trein missen, overstappen, … is lastig voor iedereen. Al onze dagelijkse beslommeringen vormen voor mensen met een beperking een nog grotere last. Kom jij samen met ons, mee voor hen op?!
Samen vandaag iets kleins veranderen, kan morgen iets groots teweegbrengen.
Bedankt!
Studenten van de opleiding Orthopedagogie
Chiara, Deedee, Evelien, Fien, Lisa, Lissa en Lotte